Με ποιον τρόπο επηρεάζουν οι προσδοκίες των γονέων τη ζωή των παιδιών τους
Δεν είναι καθόλου απίθανο, όλοι μας λίγο πολύ να βρεθήκαμε μάρτυρες σε καβγάδες ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, με τους πρώτους να επιπλήττουν τους δεύτερους για τους βαθμούς «Γιατί το 19 δεν είναι 20;» και «Γιατί η Κατερίνα πήρε μεγαλύτερο βαθμό στα μαθηματικά;» ή ακόμα να βρεθήκαμε μάρτυρες σε διαπληκτισμούς ανάμεσα σε γονείς και δασκάλους ή προπονητές, με τους πρώτους να υποστηρίζουν ότι τα παιδιά τους είναι οι επόμενοι σταρ του αθλητισμού και δικαιούνται μία βασική θέση μέσα στην ομάδα. Αποτελεί συχνό φαινόμενο οι γονείς να έχουν πολύ υψηλές αν όχι υπερβολικές προσδοκίες για τις δυνατότητες, τις επιλογές και τις επιθυμίες των παιδιών τους, πολύ πριν ακόμα τα παιδιά φοιτήσουν στο δημοτικό και διαμορφώσουν την προσωπικότητα τους. Αυτό το φαινόμενο, που έχει πάρει άλλη διάσταση στην σύγχρονη κοινωνία, επιφέρει άσχημα αποτελέσματα ανάμεσα στις διαπροσωπικές σχέσεις της οικογένειας και στην ομαλή συναισθηματική ανάπτυξη τω ν παιδιών.
Για ποιον λόγο οι γονείς έχουν υπερβολικές επιδιώξεις;
Έχουν διεξαχθεί κατά καιρούς έρευνες από ειδικούς ψυχικής υγείας για το ποια κίνητρα και ποια γνωστικά σχήματα ωθούν του γονείς να είναι παρεμβατικοί και περιοριστικοί μπροστά στην κατάκτηση της αυτονομίας των παιδιών τους και στην ελεύθερη διαμόρφωση των επιλογών και κατ’ επέκταση της προσωπικότητας τους.
Η τεκνοποίηση και ο ερχομός μίας νέας ύπαρξης στον οικογενειακό κύκλο σηματοδοτεί μία νέα ζωή, μία νέα ελπίδα για αναγέννηση όχι μόνο για το βρέφος, αλλά και για τους ίδιους τους γονείς. Πολλές φορές η νέα ζωή για την οικογένεια δεν περιορίζεται μόνο στην αλλαγή της καθημερινότητας και των υποχρεώσεων των γονέων, αλλά απλώνεται και στις προσδοκίες και στα όνειρα των γονέων για το βρέφος. Από την στιγμή της πληροφόρησης από τον γυναικολόγο ότι η γυναίκα είναι έγκυος , το ζευγάρι αρχίζει και προκατασκευάζει εικόνες και όνειρα για την νέα τους οικογενειακή κατάσταση, αποδίδει χαρακτηριστικά στο έμβρυο, επηρεασμένη από σχόλια τους γυναικολόγου κατά της διάρκεια της εξέτασης, διαμορφώνει ήδη στο μυαλό του τις δραστηριότητες, τις επιθυμίες και τις προτιμήσεις του παιδιού. Αυτή η φυσιολογική διαδικασία που ενυπάρχει σχεδόν στην φιλοσοφία όλων των νέων ζευγαριών αρχίζει να αποκτά νοσηρό και εμμονικό χαρακτήρα, όταν κάποιος από τους δύο γονείς λαμβάνει την τεκνοποίηση ως την μοναδική ευκαιρία να ζήσει ξανά αυτά που δεν κατάφερε και δεν πρόλαβε ο ίδιος, να αποκτήσει την αυτονομία του και να πραγματώσει τα όνειρα του μέσα από την κατευθυνόμενη ζωή του παιδιού του .
Αυτοί οι γονείς παρουσιάζονται συχνά να έχουν υψηλή και άκαμπτη γνώμη για τις δεξιότητες και την δυναμική των παιδιών τους. Τα βάζουν με όλους όσους ασκήσουν αρνητική κριτική για τις επιδόσεις και την εξέλιξη των παιδιών, είτε στον ακαδημαϊκό, είτε στον αθλητικό, είτε στον καλλιτεχνικό χώρο. Πιέζουν τα παιδιά τους για την «πρωτιά», τους άριστους βαθμούς και την νίκη , προσφέροντας για αντάλλαγμα την αγάπη τους και χρησιμοποιούν την τιμωρία και την απόρριψη για να τα κινητοποιήσουν να διεκδικούν συνεχώς την καλύτερη θέση, ακόμα κα αν δεν το επιθυμούν ή δεν τους ευχαριστεί η συγκεκριμένη ενασχόληση.
Ποια τα αποτελέσματα των υπερβολικών επιδιώξεων στα παιδιά και ποια στους γονείς; Όπως ανέφερα και προηγουμένως , οι γονείς κατευθυνόμενοι από το ένστικτο για μία νέα ζωή καταπολεμάνε το λανθάνον ένστικτο θανάτου που ενυπάρχει στο ασυνείδητο όλων των ανθρώπων και προσπαθούν να ξαναζήσουν εκ νέου, όλα αυτά που δεν κατάφεραν στο παρελθόν, εμπλουτίζοντας με επιλογές, δραστηριότητες, ασχολίες και όνειρα την ζωή των παιδιών τους και αδειάζοντας και εγκαταλείποντας την δικιά τους. Τα παιδιά εγκλωβίζονται μέσα στην προσχεδιασμένη πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν, με σκοπό να αποκτήσουν την αποδοχή την εύνοια και την αγάπη των γονιών τους. Μπαίνουν να αγωνιστούν σε έναν αγώνα δρόμου, χωρίς κανένας να τους προετοίμασε για αυτό, χωρίς να δείξανε ενδιαφέρον για αυτές τις επιλογές και για τις δραστηριότητες, ανταγωνίζονται και πολεμάνε με όλες τους τις δυνάμεις τους γύρω τους, για το έπαθλο της γονικής αποδοχής και αγάπης. Μαθαίνουν να αλληλεπιδρούν με τον κοινωνικό περίγυρο μόνο μέσα σε εχθρικό κλίμα ανταγωνισμού, για να μην τους κλέψει κανένας την «πρωτιά» και συνεπώς την χαρά των γονέων τους. Φτάνουν στα όρια της εξάντλησης και της κατάρρευσης, εφόσον βρίσκονται σε ένα ατελείωτο αγώνα δρόμου να κυνηγάνε όνειρα και νίκες που δεν τα επιθυμούν οι ίδιοι. Αδυνατούν να πάρουν πρωτοβουλίες και να εκδηλώσουν τις επιθυμίες και τα θέλω τους, με τραυματικό αποτέλεσμα να μην μπορούν να αυτονομηθούν και προσδιορίσουν οι ίδιοι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους και τελικά την εικόνα του εαυτού τους. Συχνό φαινόμενο αποτελεί το παιδιά να καταφεύγουν σε ακραίες συμπεριφορές και αντιδράσεις είτε για να εναντιωθούν στους γονείς τους, είτε για να δηλώσουν την αυτονομία τους, είτε για να τους πληγώσουν, όπως δικαιολογημένα ένιωσαν και αυτά από την αντιμετώπιση που δέχτηκαν.
Ολέθρια αποτελέσματα παρουσιάζονται και στην ψυχολογική κατάσταση των γονέων. Οι γονείς που επιλέγουν να ζήσουν μέσα από τα παιδιά τους και να εγκαταλείψουν και να απορρίψουν την δικιά τους προσωπική πορεία, εγκλωβίζονται και οι ίδιοι μέσα σε μία ζωή που ξέρουν ότι δεν έχουν την κυριότητα και τον ολοκληρωτικό έλεγχο. Φτάνουν σε σημείο να μην αναγνωρίζουν την υπόσταση και την προσωπικότητα του παιδιού τους και να διεκδικούν τα όνειρα από αυτό με πάθος και ένταση, λες και τους ανήκουν. Με αυτόν τον τρόπο, συνεπώς, καταστρέφεται η οικογενειακή ισορροπία και αρμονία και την θέση της έρχεται να καταλάβει η φασαρία , οι διαπληκτισμοί και τελικά η απομάκρυνση και η αποξένωση ανάμεσα στους γονείς και το παιδί. Συχνά οι γονείς εγκαταλείπονται από τα παιδιά τους με πολύ άσχημο και απορριπτικό τρόπο, και το ενοχικό συναίσθημα έρχεται να τους κατακλύσει, μπροστά στην θέα κατάρρευσης μίας ζωής που δεν έζησαν και δεν θα ζήσουν ποτέ. Δεν υπάρχει χειρότερο συναίσθημα από το να σε απορρίπτει το παιδί σου, επιρρίπτοντας ευθύνες για την πορεία που έλαβε η ζωή του, χωρίς να υπήρξε ο γονέας στήριγμα αγάπης και φροντίδας.
Αποδοχή των παιδιών.
Αυτό που πρέπει να έχουν οι γονείς κατά νου είναι ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη στα πρώτα χρόνια της ζωής τους πολύ περισσότερο την αποδοχή και την επιβεβαίωση των γονέων παρά την παροχή πολλών κατευθυνόμενων ερεθισμάτων. Προς θεού δεν θέλω σε καμία περίπτωση να μειώσω την αξία και την σημαντικότητα της παροχής ερεθισμάτων στην υγιής ανάπτυξη των παιδιών, εφόσον αυτή γίνεται με μέτρο και αποπνέεται κυρίως από την φιλοσοφία της αποδοχής της προσωπικότητας και της μοναδικότητας του παιδιού. Είναι πιο πιθανό ένα παιδί να ακολουθήσει τις συμβουλές και τις προτροπές των γονέων, μέσα από το ζωντανό παράδειγμα τους,εφόσον αποτελούν θετικό πρότυπο για το παιδί, παρά μέσα από τους περιορισμούς και τις μονοδιάστατες επιλογές που τους δίνονται. Αφήστε ελεύθερα τα παιδιά σας να επιλέξουν τις δραστηριότητες και τις ασχολίες, μέσα στις οποίες νιώθουν δημιουργικά και ο εαυτός τους, δείξτε εμπιστοσύνη στις επιλογές τους για να θωρακίσετε την αυτοπεποίθηση τους και να γίνουν οι επόμενοι αυτόνομοι και ενσυνείδητοι πολίτες της κοινωνίας μας.
Ειρήνη Λάτσιου
Συμβουλευτική Ψυχολόγος,
Σχολική Ψυχολόγος
Ειδικευόμενη σε αναπτυξιακά προβλήματα στην παιδική και εφηβική ηλικία